In april 2015 verscheen op Proud2Bme.nl een oproep om mee te doen aan een onderzoek over de overlap tussen eetstoornissen, autismespectrumstoornissen, stoornissen in de lichaamsbeleving (body dysmorphic disorder/BDD) en obsessief-compulsieve stoornissen (OCD). In de klachten bleken namelijk een hoop overeenkomsten te vinden. Het komt ook regelmatig voor dat iemand meerdere van deze aandoeningen tegelijk heeft (comorbiditeit). Hier meer over te weten komen kan helpen om deze stoornissen beter te begrijpen en dus beter te signaleren en behandelen. In 2022 verscheen er een analyse van dit onderzoek.

Wat een herkenning!

Toen ik voor het eerst hoorde over dit onderzoek was ik niet verbaasd. Zelf herken ik ook veel van deze klachten en heb ik ook ervaren dat ze in elkaar kunnen overlopen. Toen mijn eetstoornis minder werd, merkte ik dat ik wat meer last kreeg van dwanghandelingen. Nog steeds kan ik niet slapen voordat ik met een zaklamp langs alle knoppen van het gasfornuis ben gegaan en check ik meerdere keren of alle stekkers uit de stopcontacten zijn voordat ik het huis uitga. Nu vind ik dat wel meevallen. Het was wel erger. Het is dus niet helemaal weg, maar het is er op een manier die mijn leven niet negatief beïnvloedt. Voor mij is het oké zo.

bron foto

Ook Lonneke is bekend met obsessief-compulsieve klachten. Ze schrijft in verschillende blogs over smetvrees en dwang (OCD): "Op dat moment kon ik zelf niet inzien dat mijn smetvrees de eetstoornis als het ware verving. Mijn obsessieve, dwangmatige gedachtes hadden een nieuwe manier gevonden om zich te uiten. Omdat ik bewust bezig was met mijn eetstoornisherstel is mij dit niet opgevallen. Ik was allang blij dat ik weer in staat was om te eten. Inhoudelijk gezien leek het best veel op mijn eetstoornis. Ik bedacht veel 'regeltjes', net zoals bij mijn eetstoornis. Ik gebruikte het schoonmaken als een nieuwe manier om om te gaan met stress."

Waar zitten de vermeende overeenkomsten?

Voor ons als redactie komt het dus niet uit de lucht vallen dat er opvallende overeenkomsten tussen deze stoornissen zijn en dat je ook in jouw eigen psychische gezondheid overlap kan ervaren. Die overlap wil natuurlijk niet zeggen dat je overal een diagnose voor moet krijgen. Maar de herkenning is er wel en mijn ervaring is dat het uiteindelijk op een soortgelijke manier met controle en grip op het leven te maken heeft. "Zou er nog meer achter zitten dan mij niet direct opvalt?", vraag ik me af.

Eerst maar even stilstaan bij wat er zoal opvalt en waarom het onderzoek is gestart. Het viel namelijk op dat alle genoemde stoornissen te maken hebben met strikte regels en obsessies. Al kunnen deze obsessies verschillen, er zijn toch ook opvallend veel overeenkomsten te zien. Symmetrie speelt bij alle stoornissen een grote rol. Of dit nu gaat over het symmetrisch ordenen van je omgeving, getallen (eetstoornissen, OCD) of het obsessief checken van de symmetrie van bijvoorbeeld je gezicht (BDD). 

Naast obsessief gedrag, wordt ook dwangmatig (compulsief) gedrag bij alle stoornissen waargenomen. Denk aan het body-checken van iemand met een eetstoornis of BDD. Of het continu moeten controleren van de ramen en deuren bij OCD. Ook mensen met ASS kunnen last hebben van het moeten uitvoeren van rituelen en het nodig hebben van structuur en herhaling. 

Hoe wordt onderzoek naar het obsessieve-compulsieve spectrum gedaan?

Om goed te onderzoeken wat dit spectrum inhoudt en waar de overeenkomsten liggen tussen de genoemde stoornissen, vullen verschillende groepen mensen vragenlijsten in. Mensen met een eetstoornis, mensen met autisme, mensen met BDD, mensen met OCD en mensen zonder diagnose. Op deze manier kunnen alle antwoorden met elkaar vergeleken worden om in kaart te brengen waar gelijkenissen of juist verschillen zitten.

In theorie kan iedereen wel ergens op het obsessieve-compulsieve spectrum geplaatst worden. We hebben allemaal wel onze eigenaardigheden. Eigenlijk net zoals ik voor het slapengaan en de deur uitgaan nog obsessief het een en ander moet checken. Toch is het niet zo dat als je je ergens op dat spectrum bevindt, je meteen een probleem hebt dat behandeld moet worden. Het is maar net hoeveel last je ervan ervaart in het dagelijks leven.

De resultaten van het onderzoek

Uit het onderzoeken van de vragenlijsten kwam (zoals verwacht) naar voren dat de groep zonder diagnose, veel minder obsessieve-compulsieve symptomen had dan de vier andere onderzochte groepen. De andere groepen scoorden het hoogst op wat het meest van toepassing is bij hun eigen stoornis. Opvallend is dat het grote gemeenschappelijke verschil tussen de groep zonder diagnose en de groepen met diagnose, te vinden is in het 'executief functioneren': het doelgericht uitvoeren van taken.

Executieve functies in je brein zijn denkprocessen die als het ware je cognitieve vaardigheden aansturen, oftewel je vermogen om kennis en informatie op te nemen en te verwerken. Bij executieve functies kan je denken aan emotie-regulatie, organiserend vermogen, timemanagement, doelgerichtheid, flexibiliteit en werkgeheugen. Bij eetstoornissen, ASS, BDD en OCD wordt een overlap gevonden bij moeite met executieve functies op gebied van mentale flexibiliteit. Dit betekent dat het lastig is om van de ene activiteit of situatie naar de andere te bewegen. Dat dit lastig is valt goed te rijmen met de obsessies en rituelen die op een bepaalde manier moeten worden uitgevoerd, keer op keer. Of de angst om iets verkeerd te doen. Ook is er een overlap in moeite met sociale vaardigheden en communicatie. Bijvoorbeeld door schaamte of als het niet goed lukt om lichaamstaal en gezichtuitdrukkingen af te lezen, of je in de mentale staat van een ander te verplaatsen.

Conclusie

Uit het onderzoek is dus gebleken dat de overlap van klachten die opviel, inderdaad bevestigd kan worden. En dat wanneer iemand moeite ervaart met mentale flexibiliteit, communicatie en sociale vaardigheden, diegene mogelijk meer klachten ervaart op het obsessieve-compulsieve spectrum. Wanneer dit opvalt kan er mogelijk gerichter behandeld worden op deze vaardigheden. Wat al met al kan bijdragen aan iemands herstel of kwaliteit van leven. 

bron: The obsessive-compulsive spectrum: A network analysis